عصر طلایی تمدن و فرهنگ ایرانی-اسلامی در زمان سامانیان و رواج آنها در آن عصر:

دورة زمامداری سامانیان را می توان دورة بیدارباش ایرانیان برای سربرآوردن مجدد از تمامی ناکامی های گذشته از بعد ازحملة اعراب به ایران نام نهاد. چه قبل از آن ، ایران و ایرانی در فشار و تنگنای ظلم و جور حاکمان زمان قرار داشته و این دولت (سامانیان) همانند هوای تازه ای بود که بر جسم و روح از رمق افتادة این ملک و مردمان شریف آن دمیده شده باشد

شور خودباوری، ایمان ، عشق و تلاش حاکمان دانش پرور و مردمان آزادیخواه آنرا در راه فراگیری علم ودانش جهت تحکیم وگسترش فرهنگ وتمدن ایران که با دین اسلام  آمیخته شده بود را زنده کرد و بحق پایه های " عصر طلایی ایران " را بنیان نهاد

کلید واژه : سامانیان ، عصر طلائی ، ایران ، فرهنگ ، دانشمند ، فرهیخته

          بررسی اهمیت تاریخی دورة سامانیان و موقعیت جغرافیایی حاکم در آن و از طرفی اهتمام آنها در حمایت از دانشمندان و نخبگان آن دوره زمانی برما مشخص می شود که این دوره از طرف بسیاری از محققین و پژوهشگران " عصر طلایی فرهنگ و تمدن ایران " نامیده می شود

 بررسی دو نکته در پیشرفت علمی این دوره حائز اهمیت است . نخست وجود امراء و حاکمان علم پرور و دانش دوست می باشد که در این دوره شاهد آن هستیم و دیگری وجود دانشمندان زبده و دارای فکر و اندیشه است تا بتوانند با ایجاد حلقه های درس و ایجاد مراکز علمی به تربیت و پرورش جوانان مشتاق علم در آن جامعه  بپردازند که ایران قرن چهارم ﻫ . هردوی این عوامل مهم را در اختیار داشت

          شهرهای بزرگ خراسان چون نیشابور ، بیهق ،مرو ، بلخ ، هرات ، سمرقند ، و بخصوص بخارا در زمان سامانیان ،هرکدان در عصر رونق خود مهمترین مراکز دانش و ادب و مجمع دانشمندان و سخنوران بزرگ ایران بودند . که در این مجال اندک سعی شده است تا به گوشه ای از آنها پرداخته شود

زمینه های ظهور و پیدایش " عصر طلایی ایران " در قرن چهارم هجری

دوره ای که اکنون مورد تحقیق و بحث ما قرار می گیرد دوره ایست که درحقیقت باید آنرا عهد حکومتهای ایرانی و ظهور و تمدن ایران دانست

این دوره" عصر طلایی تمدن اسلامی ایران" است . دوره شکوه و جلال امارتهای ایرانی و ظهور علماء و شعرای بزرگ و تألیف کتب بی شماریست 1

در واقع اواخر قرن سوم و چهارم هجری راباید " عصر اعتلاء و عهد انجلای فرهنگ قدیم و تمدن عظیم اسلامی شوتمدنی شگرف که در هزارو دویست سال پیش مانند خورشیدی در آسمان  ایران تابیدن گرفت .2

تمدن و فرهنگ عظیم ایرانی اسلامی ، مولود اندیشه های پاک و دریافتهای تابناک و بدایع و قرایح و ابکار و افکار محققان و عالمان و حکیمان و ریاضیدانان و منجمان و طبیعی شناسان و عارفان و شاعران و نویسندگان بی شماری بود ،که همگی خون پاک ایرانی درذ رگ، و اندیشه ژرف ایرانی در سر و احساس لطیف پارسی در دل داشتند. و همان کسانی بودند که شارع بزرگ دین مقدس اسلام با نظر دوربین ورأی صائب خویش، درباره آنان فرمودند،" و لوکان العلم به الثریا لتناوله رجال من نباء فارس" و خداوند عالم نیز در قرآن کریم در دنباله آیه سوره محمد درباره آنان به زبان وحی خبر داده بود3 که : " ....و ان تتولوا یستبدل قوماً غیرکم ثم لا یکونول امثالکم" .

این دوره [ قرن چهارم ] ازحیث تکامل علوم و ظهور علماء بزرگ مهمترین دوره اسلامی است و بزرگترین علمای دوره اسلامی در ایران ظهور کردند که آنهم حاصل زحمات سایر دانشمندان در قرن قبل از آن بود. و عاملی شد تا در این دوره علماء بزرگ اسلامی کاملترین آثار را در علوم پدید آورند و چون از این عهد بگذریم برتحقیق و تعمق علماء و اتفاق عمل آنها کمتر باز می خوریم .4

ابن خلدون دانشمند شهیر عرب در مقدمه خود اینگونه با شگفتی درباره ایرانیان سخن

می گوید: " از شگفتیهایی که واقعیت دارد این است که بیشتر دانشوران ملت اسلام خواه در علوم شرعی و چه در دانشهای عقلی بجز در موارد نادر غیر عرب و عجمی هستند ... و در این میان ایرانیان به علت تمدن راسخی که از آغاز تشکیل دولت فارس داشته اند ، براین امور استوارتر و تواناتر بودند . چنانچه صاحب صناعت نحو" سیبویه " پس از او فارسی و به دنبال آن زجاع بود و همه آنها از لحاظ نژاد ایرانی بودند .5

همچنین بیشتر دانندگان حدیث ... ایرانی بودند یا از لحاظ زبان و مهد تربیت ایرانی به شمار می آمدند و همه علمان اصول، فقه و کلام و تفسیر همگی ایرانی بودند و به جز ایرانیان کسی به تدوین علم قیام نکرد .